De bewustzijnsziel is de derde, hoogste geleding van de menselijke ziel. Waar de gewaarwordingsziel en de verstands- gemoedsziel nog relateren aan lichamelijke (zintuig)processen legt de bewustzijnsziel een relatie met het geestelijke. Na het gewaarworden en de reactie daarop (gewaarwordingsziel, resectievelijk verstands- gemoedsziel) weet de mens de herinnering aan een gebeurtenis op te roepen én de herinnering aan zijn/haar beleving daarbij.
Met de bewustzijnsziel is de mens in staat het voortdurende en daarmee het wezenlijke, het geestelijke in de gebeurtenissen op te merken. De bewustzijnsziel is dat deel van de ziel waardoor de mens tot een besef van zijn/haar 'ik' komt.
Steiner schrijft in Wetenschap van de geheimen der ziel over de bewustzijnsziel het volgende:
Het eigenlijke wezen van het ‘ik’ is van alles wat van buiten komt onafhankelijk; daarom kan niemand in de buitenwereld het met deze naam aanspreken. De religieuze wereldbeschouwingen die bewust hun banden met de bovenzinnelijke ervaring in stand hebben gehouden, noemen daarom de aanduiding ‘ik’ de ‘onuitsprekelijke naam van God’. Want deze uitdrukking doelt precies op wat hier besproken is. Niets uiterlijks heeft toegang tot dat deel van de menselijke ziel dat hiermee bedoeld is. Hier is het ‘verborgen heiligdom’ van de ziel. Alleen een wezen waarmee de ziel innerlijk verwant is, kan daar toegang vinden. ‘De God die in de mens woont spreekt, wanneer de ziel zichzelf als ik herkent.’ Zoals de gewaarwordingsziel en de verstandsziel in de buitenwereld leven, zo duikt het derde deel van de ziel in het goddelijke onder wanneer deze tot waarneming van haar eigen wezen komt.
(…) zoals de druppel zich tot de zee verhoudt, zo verhoudt het ‘ik’ zich tot het goddelijke. De mens kan in zichzelf iets goddelijks vinden, omdat zijn hoogsteigen wezen uit het goddelijke stamt. Zo krijgt de mens door dit derde deel van zijn ziel een innerlijk weten van zichzelf, zoals hij door het astrale lichaam een weten van de buitenwereld krijgt. Daarom kan de occulte wetenschap dit derde deel van de ziel ook de bewustzijnsziel noemen.
De mens staat met betrekking tot de bewustzijnsziel nog aan het begin van de ontwikkeling daarvan.
Zie ook: ziel