Lichaam, ziel en geest
De antroposofie beschrijft de mens als een wezen met een lichaam, een ziel en een geest. Daarmee gaat de mens op drie verschillende manieren een verbinding met de wereld aan. In de ochtendspreuk waarmee de oudere kinderen op een vrijeschool de dag beginnen staat in het midden de beschrijving van de mens, die 'de geest een woning geeft' - waar 'de stenen rusten, de planten levend groeien, de dieren voelend leven'.
In Theosofie beschrijft Steiner heel precies de verschillende gebieden/hoedanigheden die met lichaam, ziel en geest samenhangen:
"Door zijn lichaam is de mens verwant aan de dingen die zich van buitenaf aan zijn zintuigen presenteren. Met zijn zintuigen kan hij ook zijn eigen fysieke bestaan waarnemen.
Plezier en ongenoegen, vreugde en pijn kan noch ik, noch iemand anders, met fysieke zintuigen waarnemen. De ziel draagt de mens als zijn eigen wereld in zichzelf.
Door de geest wordt de buitenwereld hem op een hogere manier duidelijk."
"De mens kijkt naar de sterrenhemel: de vreugde die zijn ziel ervaart, behoort hem toe; de eeuwige wetten van de sterren, die hij met zijn verstand, geestelijk omvat, behoren niet hem toe, maar de sterren zelf."
Steiner wijst bij herhaling op het drama dat zich in de kerk heeft voltrokken op het eind van de negende eeuw. Toen werd de mens niet langer een geest toegedacht. De mens zou alleen bestaan uit lichaam en ziel. Spreken over de mens als een wezen met een geest viel vanaf dat moment onder de ketterij. Die tweedeling van het mens- en wereldbeeld kwam in plaats van de veel juistere driedeling en heeft verstrekkende gevolgen gehad.
Verschil tussen lichaam, ziel en geest
Het verschil tussen lichaam en ziel duidt Drosoula op een mooie manier aan, wanneer ze als oude vrouw terugkijkt op haar vriendschap met Philothei. (In het boek Vogels zonder vleugels van Louis de Bernières.)
"Toen ik jong was leek mijn ziel hetzelfde als mijn lichaam. Er leek geen verschil te bestaan, dat herinner ik me. Als ik een paar traptreden moest beklimmen, dan klommen mijn benen dus, dat gebeurde gewoon. Mijn hersenen en spieren werkten samen. Wanneer ik tegenwoordig een paar traptreden moet beklimmen, kijk ik neer op mijn voeten en ik zeg: 'Bewegen, in de naam van Gerasimos, bewegen!' en langzaam gaan ze bewegen, en dan blijf ik staan om adem te scheppen, en mijn longen voelen hard en droog aan, en ik voel hoe mijn hart vergeefs fladdert als de laatste arme hongerige vlinder, en op die manier ben ik op mijn eigen manier gaan begrijpen dat er een ziel bestaat die niet het lichaam is, maar erin woont."
Dat is een rake typering van hoe de ziel aan de ene kant samenhangt met het lichaam en vanuit die samenhang de mens gewaarwordingen, gedachten en gevoelens en inzichten laat beleven. Aan de kant van het denken - als activiteit van de ziel - raakt de ziel aan de wereld van de geest.
In Theosofie staat ook een korte karakterisering van de relatie die de mens achtereenvolgens legt door lichaam, ziel en geest met de wereld om zich heen:
Duidelijk zijn deze drie gebieden [lichaam, ziel en geest] in het menselijk leven van elkaar gescheiden. En de mens beseft daardoor dat hij op drieërlei wijze met de wereld verweven is. – De eerste wijze bestaat erin dat hij iets aantreft, dat hij een feit neemt zoals het zich aan hem voordoet. Op de tweede wijze maakt hij de wereld tot zijn eigen aangelegenheid, tot iets dat een betekenis voor hem heeft. De derde wijze ziet hij als een doel waarnaar hij onophoudelijk moet streven.
Ontwikkeling van lichaam ziel en geest
In de evolutie van mens en mensheid ontwikkelt de mens zich steeds verder. In het huidige tijdperk zijn de meeste mensen zo ver dat ze hun lichaam hebben (met de drie geledingen van fysiek lichaam, etherlichaam en astraallichaam) en daarnaast ook hun ziel zover hebben ontwikkeld dat ze de drie geledingen daarvan bewust kunnen leren hanteren. het gaat dan om de gewaarwordingsziel (dat je kunt merken/weten wat je waarneemt), de verstands- of gemoedsziel (dat je begrijpt/voelt wat de waarneming jou doet) en de bewustzijnsziel (dat je in de waarneming en het begrijpen/doorvoelen daarvan weet dat jij als individu degene bent die dat meemaakt en die daar verantwoordelijk voor is, respectievelijk daarop kan reageren vanuit een weten wat de situatie vraagt.) Het ontwikkelen van de bewustzijnsziel is dat wat we in de huidige tijd als opgave hebben.
Dat we nu in de tijd van de ontwikkeling van de bewustzijnsziel leven impliceert dat een bewust kennen en hanteren van de drie geledingen van onze geest nog buiten onze normale mogelijkheden valt. Het gaat dan om het geestzelf, de levensgeest en de geestmens die in volgende cultuurperiodes tot ontwikkeling kunnen komen door een verdere beheersing van het astraallichaam, het etherlichaam en het fysiek lichaam.
De antroposofische visie op lichaam, ziel en geest heeft Steiner in zijn boek Theosofie met name uitgewerkt in het hoofdstuk "Het wezen van de mens".
Theosofie samengevat
- Samenvatting van Theosofie.
- Reader Theosofie met samenvatting en toelichting: Lichaam, ziel en geest, hoe werk ik daarmee (pdf).
- Elk hoofdstuk van Theosofie als een actie of handeling weergegeven.
- Beschouwing over lichaam ziel en geest vanuit hedendaagse spiritualiteit.